Katedra Immunologii, Patofizjologii i Prewencji Weterynaryjnej

Procedury bioasekuracji w Katedrze Immunologii, Patofizjologii i Prewencji Weterynaryjnej

I. Uwagi ogólne:

1. Do pracy z materiałem biologicznym dopuszczeni są jedynie pracownicy, którzy

a) posiadają aktualne zaświadczenie lekarskie wydane przez lekarza medycyny pracy na podstawie przepisów ustawy o medycynie pracy, które stwierdza brak przeciwskazań do pracy na stanowisku pracy w warunkach, których pracownik narażony jest na kontakt z materiałem biologicznym i odczynnikami chemicznymi,
b) zapoznali się z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy z materiałem biologicznym,
c) przeszli ogólne szkolenie BHP oraz ochrony przeciwpożarowej,
d) przeszli instruktaż stanowiskowy w zakresie BHP, uwzględniający tematykę związaną z zagrożeniami związanymi z pracą z materiałem biologicznym,
e) zostali zapoznani z aktualną oceną ryzyka zawodowego na stanowisku pracy,
f) zapoznali się z niniejszą instrukcją postępowania z materiałem biologicznym.

2. Pracownik powinien posiadać wiedzę, że prawidłowo stosowane zasady aseptyki nie likwidują lecz ograniczają zagrożenie czynnikami biologicznymi. Unikanie bezpośredniego kontaktu z materiałem potencjalnie zakaźnym jest jedną z najskuteczniejszych zasad ochrony.

3. Każdy materiał biologiczny pochodzenia odzwierzęcego (krew, surowice, osocza, mocz, kał, mleko surowe, siara, popłuczyny oskrzelowo-pęcherzykowe itp.) oraz hodowle szczepów bakteryjnych i komórkowych należy uważać za potencjalnie niebezpiecznie i zakaźne, stanowiące niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia człowieka i należy podejmować wszelkie działania zmierzające do maksymalnej ochrony przed ich szkodliwym działaniem.

4. Osoba odpowiedzialna w Katedrze powinna co najmniej raz w miesiącu sprawdzać wyposażenie apteczki pierwszej pomocy, stan techniczny prysznica bezpieczeństwa oraz oczomyjki.

5. Codziennie należy sprawdzać sprawność i odpowiednie wyposażenie stanowisk do mycia i dezynfekcji rąk: czy jest dostępna ciepła i zimna woda (każdą awarię należy niezwłocznie zgłosić w systemie EOD), czy zasobniki na ręczniki jednorazowego użytku, dozowniki z mydłem płynnym i preparatem antyseptycznym przeznaczonym do rąk są napełnione. Zakazuje się używania mydła w kostce i ręczników lub ścierek wielokrotnego użytku.

6. Na stanowisku pracy z materiałem biologicznym obowiązuje bezwzględny zakaz jedzenia, picia, palenia, przechowywania żywności i kosmetyków, przechowywania odzieży wierzchniej, torebek, plecaków itd.

7. Obowiązuje bezwzględny nakaz oddzielenia odzieży i obuwia roboczego od odzieży wierzchniej; Odzież roboczą nieskażoną (fartuchy oraz obuwie) pozostawiamy w laboratorium w specjalnym przeznaczonym do tego miejscu w celu ponownego użycia lub poddajemy dezynfekcji. Odzież robocza nie powinna znaleźć się poza strefą danego laboratorium – powinno unikać się przechodzenia pomiędzy laboratoriami Katedry w tym samym fartuchu/rękawicach ochronnych.

8. Zakazuje się przebywania w ubraniu roboczym w miejscach ogólnie dostępnych (pokój socjalny, ogólnodostępny korytarz, pomieszczenie biurowe itp.).

9. Posiłki należy spożywać wyłącznie w miejscach do tego przeznaczonych.

10. Wszystkie pomieszczenia w których wykonywana jest praca z materiałem biologicznym, lodówki/zamrażarki, w których przetrzymywany jest materiał biologiczny, a także aparatura i sprzęt mający kontakt z takim materiałem oznakowane są znakiem ostrzegającym przed zagrożeniem biologicznym (ryc. 1).

Rycina 1. Znak ostrzegający przed zagrożeniem biologicznym

11.  W pomieszczeniach, w którym prowadzone są prace z materiałem biologicznym nie mogą znajdować się osoby postronne.

12.  O każdym zauważonym wypadku lub innym zagrożeniu dla życia lub zdrowia ludzkiego należy niezwłocznie zawiadomić przełożonego oraz ostrzec współpracowników.

13.  W przypadku gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

II. Praca z materiałem biologicznym:

1. Przed przystąpieniem do pracy z materiałem biologicznym należy zaopatrzyć się w podstawowe środki ochrony osobistej: fartuch ochronny, obuwie ochronne (pełne) lub ochraniacze na obuwie oraz rękawice ochronne. Należy spiąć/związać włosy, tak aby ograniczyć ich potencjalny kontakt z materiałem biologicznym.

2. Pracownicy z uszkodzoną skórą rak i innych nieosłoniętych części ciała nie powinni wykonywać prac z materiałem biologicznym.

3. Podczas pracy należy nie należy dotykać nieosłoniętych części ciała np. twarzy ust, nie należy przecierać oczu rękawiczkami mającymi kontakt z materiałem biologicznym.

4. Podczas pracy należy ograniczyć do niezbędnego minimum dotykanie rękawiczkami roboczymi  sprzętu, szafek, klameki itd. znajdującymi się w laboratorium, aby nie dopuścić do ich skażenia.

5. Miejsce pracy z materiałem biologicznym nie powinno być zastawione sprzętami lub aparaturą, która jest zbędna przy aktualnie wykonywanej pracy. Pozwoli to na prawidłową dezynfekcję.

6. Przed przystąpieniem do pracy należy upewnić się czy na stanowisku pracy lub w bliskim jego zasięgu znajdują się:

a) odpowiednio oznakowane (tabela nr 1) pojemniki na zużyty sprzęt jednorazowego użytku o ostrych krawędziach (szkło, skalpele, igły itp.),
b) odpowiednio oznakowane (tabela nr 1) pojemniki z workami na materiał biologiczny,
c) środki przeznaczone do dezynfekcji miejsca pracy, sprzętu, aparatury itp. 

7. Stanowisko pracy należy utrzymywać w stałej czystości. W razie potrzeby podczas pracy blat roboczy, rękawiczki, probówki itd. należy przecierać środkiem dezynfekcyjnym na bazie 70% alkoholu etylowego.

8. Przenoszenie materiału biologicznego do innego pojemnika/naczynia/probówki powinno odbywać się tylko z użyciem pipet automatycznych lub pipetora automatycznego. Nie dozwolone jest pipetowanie ustami.

9. Przy opracowywaniu materiałów biologicznych należy wykorzystywać końcówki do pipet, pipety serologiczne, pipety Pasteura, falkony, probówki itp. tylko jednorazowego użytku.

10. Otrzymywany lub przekazywany do pracy (badań naukowych) materiał biologiczny musi zostać zabezpieczony do czasu kiedy zostanie użyty do pracy, tak aby nie spowodował zakażenia pracowników lub osób postronnych. Nie należy przetrzymywać go w miejscach wspólnych (korytarz, pokój socjalny, pomieszczenia biurowe itd.). Należy odpowiednio oznaczyć oraz opisać próbówkę/naczynie/pojemnik i umieścić go w statywie/tacy, aby zapobiec ewentualnemu rozbiciu się probówki czy wylaniu.

11. Probówki lub inne pojemniki, w których znajduje się materiał biologiczny muszą być szczelnie zamknięte i owinięte np. ligniną lub watą (w przypadku uszkodzenia, pozwoli to na wchłonięcie znajdującego się w nich materiału). W czasie transportu (np. wysyłki, transportu do innego laboratorium, lecznicy itd.) powinny dodatkowo znajdować się w opakowaniu nieprzemakalnym (opakowanie metalowe lub plastikowe) z umieszczoną na nich etykietą z danymi dotyczącymi znajdującego się w nich czynnika biologicznego.

12.  Przy przenoszeniu materiały biologicznego pomiędzy poszczególnymi laboratoriami Katedry  należy zachować szczególną ostrożność aby nie dopuścić do jego kontaktu z pozostałymi pracownikami. Należy go odpowiednio zabezpieczyć probówkę/opakowanie z materiałem biologicznym umieścić w statywach/tacach lub w miarę możliwości w zamkniętym pojemniku plastikowym lub metalowym. Osoba, która przenosi materiał biologiczny powinna być wyposażona w środki ochrony osobistej. Nie należy dotykać klamek/drzwi rękawiczkami.

W przypadku skażenia ubioru ochronnego (fartucha, rękawic) należy niezwłocznie zamienić go na czysty.

W przypadku pracy w hodowlami komórkowymi lub bakteryjnymi wszystkie prace (otwieranie probówek/szalek itd.), które mogłyby spowodować wydostanie się materiału biologicznego na zewnątrz naczynia należy wykonywać wyłącznie pod komorą laminarną z filtrem HEPA.
 

Podczas pracy z pozostałym materiałem biologicznym, co do którego mamy podejrzenie, że może zawierać czynniki biologicznie potencjalnie zakaźne należy wszystkie czynności wykonywać również pod komorą laminarną z filtrem HEPA.

III. Czynności po zakończeniu pracy

1. Należy przestrzegać obowiązku pozostawienia pomieszczenia w którym wykonywane były prace  z materiałem biologicznym w stanie nie narażającym innych osób na kontakt z nim.

2. Po zakończonej pracy podoświadczalny materiał biologiczny należy umieścić w odpowiednim i oznakowanych pojemniku z workami na odpady biologiczne.

3. W przypadku pozostawienia do dalszych prac materiału biologicznego, należy umieścić go w oznaczonym pojemniku i wstawić do lodówki/zamrażarki wyłącznie przeznaczonej do tego celu i oznaczonej znakiem ostrzegającym przed zagrożeniem biologicznym (ryc. 1);

4. Po zakończeniu przewidywanych czynności z materiałem biologicznym miejsce pracy należy poddać dezynfekcji. Stoły/blaty, a także blaty laminarów należy spryskać środkiem dezynfekcyjnych na bazie 70% alkoholu etylowego i pozostawić na 15 minut, a następnie przetrzeć jednorazowym ręcznikiem papierowym. Ręcznik papierowy należy wyrzucić do odpowiednio oznakowanych pojemników na odpady biologiczne.

5. Sprzęt (np. pipety i pipetory automatyczne, statywy, bębny wirówek, rotory, pokrętła i panele aparatury, uchwyty szafek, klamki itd.) mający potencjalny kontakt z materiałem biologicznym lub rękawiczkami należy przetrzeć ręcznikiem papierowym nasączonym środkiem dezynfekcyjnych na bazie 70% alkoholu etylowego. Ręcznik należy wyrzucić do odpowiednio oznakowanych pojemników z workami na odpady biologiczne.

6. Szkło oraz narzędzia metalowe wielokrotnego użytku mające kontakt z materiałem biologicznym należy zalać przygotowanym na świeżo roztworem 1% podchlorynu sodu (przygotowanie 1% roztworu: należy rozcieńczyć 10% lub 15% stabilizowany roztwór podchlorynu sodu wodą destylowaną do stężenia 1%) i pozostawić na 30 minut, a następnie umyć detergentem i poddać sterylizacji termicznej (autoklawowanie);

7. Ezy mające kontakt z bakteriami/wirusami/grzybami oraz hodowle bakteryjne i komórkowe  przed umieszczeniem w pojemnikach na odpady biologiczne należy umieścić w szczelnie zamykanych probówkach i zalać 1% roztworem podchlorynu sodu, a następnie poddać utylizacji poprzez umieszczenie w oznakowanych pojemników z workami na odpady biologiczne.

8. Zużyte środki ochrony indywidualnej (rękawice jednorazowe, fartuchy lub ubrania jednorazowe) należy traktować jako materiały biologicznie niebezpieczne. Materiały te należy składować w odpowiednio oznakowanych pojemnikach z workami na odpady biologiczne, a w przypadku odzieży wielokrotnego użytku (np. fartuchów) należy poddać ją odkażaniu np. poprzez spryskanie 70% roztworem etanolu lub prześwietlić promieniami UV, a następnie oddać do prania w wysokiej temperaturze (kosz na odzież roboczą);

9. Po zakończonej pracy z materiałem biologicznym należy dokładnie umyć ręce ciepłą wodą z płynnym mydłem, wysuszyć ręcznikiem papierowym, a następnie zdezynfekować preparatem do  (zgodnie z instrukcją myci i dezynfekcji rąk znajdującej się obok każdego stanowiska do mycia rąk).

10.  Pomieszczenie oraz laminarny po skończonej pracy należy dodatkowo zdezynfekować poprzez wyświetlenie lampami bakteriobójczymi z promieniami UV (czas około 30 minut); UWAGA: promienie UV stosowane w lampach bakteriobójczych są niebezpieczne dla człowieka, nie należy przebywać w pomieszczeniach  gdzie pracują takie lampy.

IV. Zasady postępowania z odpadami biologicznymi – medycznymi  i  weterynaryjnymi:

1. Segregacja na stanowisku pracy:

a) Odpady (wykaz w tabeli nr 1) należy segregować w miejscu ich powstawania, tak by nie trafiały do odpadów komunalnych;

Tabela 1. Wykaz odpadów przewidzianych do odbioru i unieszkodliwienia:

*Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Klimatu z dnia 2 stycznia 2020 r. w sprawie katalogu odpadów

b)      Sposób pakowania odpadów:

- Odpady z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, należy zebrać do odpowiednio oznakowanych pojemników lub worków jednorazowego użycia z folii polietylenowej, nieprzezroczystych, wytrzymałych, odpornych na działanie wilgoci i środków chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia znajdujących się w każdym laboratorium.
- Odpady o ostrych końcach i krawędziach (np. skalpele, igły, szkło) należy zebrać do odpowiednio oznaczonych sztywnych, odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na przekłucie bądź przecięcie pojemników jednorazowego użycia, znajdujących się w każdym laboratorium.
- Odpady oznaczone kodem 18 01 03 oraz 18 02 02 należy umieszczać w workach/pojemnikach jednorazowego użytku o kolorze czerwonym, natomiast odpady oznaczone kodem 18 01 06 oraz 18 02 05 należy umieszczać w workach/pojemnikach jednorazowego użytku o kolorze żółtym.
- Pojemniki lub worki należy zapełniać do maksymalnie 2/3 ich objętości w sposób umożliwiający ich bezpieczne zamknięcie.
- W widocznym miejscu pojemnika/worka należy umieścić informację o rodzaju odpadu (kod z tabeli nr 1), miejscu powstania odpadu oraz dacie zamknięcia worka/pojemnika.
- W przypadku uszkodzenia worka/pojemnika należy umieścić go w całości w innym większym nieuszkodzonym worku/pojemniku spełniającym te same wymagania.

2. Utylizacja odpadów biologicznych

a) Odpady do momentu odbioru przez uprawnioną firmę wywozową należy przytrzymywać w miejscu do tego przeznaczonym i zabezpieczonym przed dostępem osób postronnych;

V. Zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych 

1. W przypadku zakłucia igłą/zranienia szkłem mającym kontakt z materiałem biologicznym:
a) umyć ręce pod bieżącą wodą z płynnym mydłem oraz odkazić ręce preparatem antyseptycznym do higienicznego odkażania rąk;
b) nie tamować upływu krwi (a nawet spowodować bardziej intensywne krwawienie);
c) dużą ranę należy odkazić 3% roztworem wody utlenionej, małą odkazić roztworem alkoholowym lub preparatem antyseptycznym do odkażania rąk,
d) założyć jałowy opatrunek (najlepiej wodoodporny),
e) skonsultować się z lekarzem (najlepiej specjalistą z zakresu chorób zakaźnych) w celu ewentualnego podania odpowiednich antybiotyków,

2. W przypadku zabrudzenia skóry materiałem skażonym szkodliwymi czynnikami biologicznymi:

a) usunąć materiał zakaźny z powierzchni skóry przy użyciu gazy lub innego materiału nasączonego środkiem antyseptycznym do odkażania rąk;
b) miejsce ekspozycji umyć wodą z płynnym mydłem i ponownie zdezynfekować preparatem antyseptycznym, 

3. W przypadku gdy materiał biologiczny dostanie się do oczu, należy przepłukać i przemyć oczy jałowym roztworem soli fizjologicznej lub czystą wodą przy otwartych powiekach. Można skorzystać z oczomyjki.

4. W przypadku gdy materiał biologiczny dostanie się do jamy ustnej, należy:

a) natychmiast wypluć materiał zakaźny,
b) przepłukać jamę ustną wodą kilkanaście razy,
c) jamę ustną można przepłukać wielokrotnie etanolem (70%) (UWAGA: alkoholem spożywczym),
d) skonsultować się z lekarzem (najlepiej specjalistą z zakresu chorób zakaźnych) w celu ewentualnego podania odpowiednich antybiotyków, 

5. W przypadku ekspozycji na materiał biologiczny w wyniku np.: rozlania, opryskania, rozsypania, rozbicia probówki lub innego pojemnika należy:

a) miejsce skażone natychmiast zalać środkiem dezynfekcyjnym na bazie 70% alkoholu etylowego lub 1% podchlorynu sodu w promieniu 1-2 m,
b) przykryć ligniną lub ręcznikiem papierowym na 15 minut,
c) rozbite szkło zebrać pęsetą do twardego pojemnika na ostre odpady biologiczne; pęsetę dezynfekować,
d) materiał płynny zebrać w rękawiczkach do pojemnika na odpady biologiczne,
e) zmyć wodą z detergentem i wysuszyć,
f) zdjąć rękawice i umyć ręce środkiem dezynfekcyjnym przeznaczonym do rąk oraz detergentem. 

6. O każdorazowym wypadku należy powiadomić bezpośredniego przełożonego: Kierownika Katedry Immunologii, Patofizjologii i Prewencji Weterynaryjnej.

VI. Podstawa prawna

1. Rozporządzenie. Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki;
2. Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 2 stycznia 2020 r. w sprawie katalogu odpadów;
3. Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 11 września 2020 r. w sprawie szczegółowych wymagań dla magazynowania odpadów;
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 października 2017 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi;

Wykaz pomieszczeń

Pomieszczenia Katedry Immunologii, Patofizjologii i Prewencji Weterynaryjnej, w których odbywa się praca z materiałem biologicznym w tym materiałem biologicznym pochodzenia zwierzęcego oraz taki materiał jest przechowywany: