Procedury bioasekuracji w Katedrze Biochemii i Biologii Molekularnej
1. dezynfekcja pomieszczeń
2. utylizacja odpadów biologicznych
3. postępowania w sytuacji krytycznej uwolnienia drobnoustrojów potencjalnie patogennych lub mikroorganizmów/organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMM/GMO)
Dezynfekcja pomieszczeń w laboratoriach Katedry Biochemii i Biologii Molekularnej (budynek A3) oraz Centrum Inżynierii Genetycznej (budynek B-6)
Do dezynfekcji stosuje się następujące roztwory:
- 70% r-r etanolu (blaty, powierzchnie robocze)
- 2,5% r-r podchlorynu sodowego (podłogi, ściany, sufity)
- 3% r-r nadtlenku wodoru (dezynfekcja pomieszczeń oraz powierzchni trudnodostępnych sanitizerem zamgławiającym)
- światło UV z lamp bakteriologicznych umieszczonych w pomieszczeniach i śluzach.
Pracownik/eksperymentator zobowiązany jest korzystać ze środków ochrony osobistej (rękawice ochronne, fartuch ochronny, okulary ochronne) podczas wszystkich zabiegów dezynfekcji oraz zachować najwyższe standardy czystości w pomieszczeniach. Po zakończeniu pracy w laboratorium należy pamiętać o dezynfekcji blatów, laminarów, zebraniu odpadów i odpowiednim ich przygotowaniu do utylizacji. Po zakończeniu pracy z bakteriami patogennymi należy inaktywować przez autoklawowanie pozostałości zawiesin bakterii, a także materiałów i środków ochrony indywidualnej mających kontakt z bakteriami. Powierzchnie robocze należy przemyć roztworem detergentu stosując jednorazowe ręczniki papierowe oraz dezynfektować środkami etanolu lub podchlorynu sodowego rozpylanymi z dozowników.
Po zakończeniu pracy ze zwierzętami należy brudne klatki, wszelkie odpady lub materiały przeznaczone do zniszczenia umieścić w śluzie technicznej, przed wyjściem należy włączyć lampę bakteriologiczną UV w śluzie (drzwi blokują się i odblokowują dopiero po zakończonym cyklu 20 minut naświetlania - dopiero wtedy pracownik z drugiej strony może pobrać klatki, umieścić je w zmywalni, zutylizować odpady). Pracownik zobowiązany jest zdezynfekować blaty stacji wymiany klatek, wszelkie powierzchnie, których dotykał, umyć raz w tygodniu podłogi w pomieszczeniach w których przebywał i w korytarzu. Śluzy sprzątane są 1 x tydzień poprzez zmycie podłogi jak wyżej oraz dezynfekcję rozpylonym r-rem 3% nadtlenku wodoru.
Instrukcja mycia i dezynfekcji pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych dla zwierząt
Za stan sanitarno - higieniczny placówki odpowiedzialny jest jej kierownik względnie jego zastępca.
Do mycia i dezynfekcji używa się oryginalnych środków myjących i dezynfekujących posiadających certyfikat.
Przed dezynfekcją powierzchnie powinny być umyte dokładnie mopem i wysuszone. Przy dezynfekcji chemicznej proces spłukiwania i suszenia wykonuje się również po dokonaniu dezynfekcji. Nie należy osuszać przedmiotów za pomocą ścierek. Każdy pracownik biorący udział w czynnościach mycia i dezynfekcji musi posiadać środki ochrony osobistej - rękawiczki, fartuch, czepek, maseczka, ochraniacze na obuwie.
Czynności konieczne do wykonania w celu utrzymania właściwego stanu sanitarno-higienicznego w laboratoriach
Prace porządkowe:
1. mycie i dezynfekcja klatek dla zwierząt x 1 tydzień
a) przemieszczenie zwierząt – zwierzęta z klatki brudnej są przemieszczane do klatki czystej, wysterylizowanej, podanej tylko i wyłącznie przez autoklaw
b) opróżnianie klatek ze ściółki i odchodów – zużytą ściółkę usuwa się z klatek i wywozi do miejsca składowania. wykonuje się te czynności tylko na części brudnej, gdzie klatki podawane są przez śluzę z części SPF.
c) mycie stanowisk
- wstępne mycie stanowisk (oczyszczenie z pozostałości ściółki, odchodów) odbywa się przy pomocy ciepłej wody i środków czyszczących dedykowanych do danej powierzchni
- właściwe mycie podłóg, klamek, regałów, blatów roboczych, stacji wymian, poideł, karmników odbywa się przy pomocy ciepłej wody ze środkiem myjącym nieszkodliwym dla zwierząt (klatki, poidła, butelki, karmidła w zmywarce na części brudnej - następnie powrót przez autoklaw bądź bez autoklawowania do pomieszczeń konwencjonalnych).
- czyszczenie kratek ściekowych odbywa się przy pomocy gorącej wody
d) dezynfekcja powierzchni odbywa się poprzez spryskiwanie środkami przeznaczonymi do dezynfekcji z atestem do stosowania w pomieszczeniach dla zwierząt. Dezynfekcja pomieszczeń odbywa się poprzez użycie lampy UV lub sanitizera rozpylającego 3% roztwór nadtlenku wodoru. Reszta sprzętu jak klatki, poidła, karmidła - sterylizacja autoklawem i podaż przez autoklaw. Pojemniki szklane, probówki i kolby z hodowlami bakteryjnymi poddaje się inaktywacji w autoklawie oraz myje się roztworami detergentów oraz sterylizuje się roztworami biobójczymi jak wyżej.
2. Mycie podłóg w korytarzach – polega na wstępnym oczyszczeniu podłogi - zamiatanie, następnie myciu właściwym z zastosowaniem ciepłej wody z dodatkiem środka myjącego nieszkodliwego dla zwierząt.
3. Mycie umywalek i zlewów x1 tydzień przy pomocy dedykowanych środków czyszczących.
Uwaga: mycie kolejnych pomieszczeń wymaga bezwzględnej wymiany wody ze środkami myjącymi.
Okresowe prace porządkowe:
prace wykonywane raz w miesiącu:
1. odkurzanie sufitów
2. mycie regałów i stacji easy flow wraz z węzami i filtrami wstępnymi
prace wykonywane raz na kwartał
1. mycie okien
2. mycie ścian
3. gruntowna dezynfekcja wszystkich pomieszczeń
Procedura sprzątania i dezynfekcji pomieszczeń po zwierzętach po wyprowadzeniu wszystkich zwierząt z pomieszczenia
1. Po zakończeniu doświadczenia i wyprowadzeniu zwierząt z pomieszczenia, przed wykonaniem czynności sanitarno higienicznych (opóźnienie wykonania czynności tych może wynikać z warunków pogodowych - niektóre regały są myte przy pomocy myjki ciśnieniowej na wyznaczonym obszarze przed budynkiem) należy w widoczny sposób oznaczyć pomieszczenie kartką “UWAGA! POMIESZCZENIE DO DEZYNFEKCJI I UPRZĄTNIĘCIA!”
W momencie gdy możliwe będzie wykonanie czynności sanitarno higienicznych personel zaopatrzony w środki ochrony osobistej zaczyna od usuwania ściółki, siana, wzbogaceń etc, w sposób przedstawiony w dokumencie “Procedura postępowania z odpadami w Centrum Inżynierii Genetycznej”
Następnie pomieszczenie i klatki są myte dokładnie przy pomocy środków czystości odpowiednich do tego. Następuje mycie podłóg, klamek, regałów, stacji wymian, poideł, karmników odbywa się przy pomocy ciepłej wody ze środkiem myjącym nieszkodliwym dla zwierząt (klatki, poidła, butelki, karmidła w zmywarce na części brudnej - następnie powrót przez autoklaw do części SPF bądź bez autoklawowania do pomieszczeń konwencjonalnych). Czyszczenie kratek ściekowych odbywa się przy pomocy gorącej wody.
Następnie pomieszczenie jest poddane dezynfekcji – dezynfekcja powierzchni odbywa się poprzez spryskiwanie środkami przeznaczonymi do dezynfekcji z atestem do stosowania w pomieszczeniach dla zwierząt. Dezynfekcja pomieszczeń odbywa się poprzez użycie lampy UV lub sanitizera.
2. Procedura postępowania z odpadami w Katedrze Biochemii i Biologii Molekularnej oraz Centrum Inżynierii Genetycznej
Procedura dotyczy zasad postępowania z: 1) odpadami weterynaryjnymi 2) odpadami zawierającymi GMO/GMM w tym patogennymi. Procedura obowiązuje wszystkich pracowników, których praca jest związana z wytwarzaniem odpadów oraz biorących udział w wewnętrznym transporcie odpadów.
Odpady weterynaryjne niebezpieczne o ostrych końcach i krawędziach
Odpady te są zbierane w sztywnych pojemnikach, odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na przekłucie lub przecięcie pojemnikach jednorazowego użycia odpowiedniego koloru.
Odpady niebezpieczne (stłuczone ampułki, końcówki pipet, inne przedmioty o ostrych końcach lub krawędziach z resztkami substancji niebezpiecznych - pojemniki czerwone.
Po użyciu ostrego sprzętu umieszcza się go w pojemniku z zachowaniem wszelkich zasad ostrożności. Pojemnik jednorazowego użycia może być wypełniony do ⅔ swojej objętości - nie więcej.
Po napełnieniu pojemnika należy zamknąć go szczelnie pokrywą.
Niedopuszczalne jest otwieranie raz zamkniętych pojemników. W przypadku uszkodzenia pojemnika, niedopuszczalne jest przesypywanie zawartości do innego pojemnika, natomiast należy umieścić go w całości w innym, większym, nieuszkodzonym pojemniku.
Pojemniki powinny posiadać widoczne oznakowanie, zawierające następujące informacje:
kod odpadów w nich przechowywanych, miejsce pochodzenia odpadów (zakład, laboratorium), datę zamknięcia pojemnika
Odpady weterynaryjne niezakaźne niebędące odpadami o ostrych końcach i krawędziach
Powinny być gromadzone w pojemnikach jednorazowego użytku odpowiedniego koloru, odpornych na przemoknięcie i zaopatrzonych w zamknięcie lub w workach foliowych o właściwym kolorze umieszczonych w pojemnikach na odpady wielokrotnego użytku (najlepiej wiadrach pedałowych).
W przypadku umieszczania odpadów w workach foliowych znajdujących się w pojemniku należy zwrócić uwagę, aby worek miał wywinięty mankiet okrywający górną część pojemnika. Odpady powinny być wkładane do pojemnika w taki sposób, by nie zakontaminować zewnętrznej powierzchni pojemnika. Po napełnieniu pojemnika do ok. ⅔ jego wysokości należy wyjąć worek foliowy ze skażoną zawartością w następujący sposób: 1) ręce należy umieścić pod wywiniętym mankietem, aby nie dotykać wnętrza worka oraz nie zakontaminować zewnętrznej powierzchni pojemnika. 2) Zamknąć worek przy użyciu specjalnej plastikowej plomby (lub zawiązać tasiemką).
Pojemnik wielokrotnego użytku zdezynfekować oraz włożyć do niego nowy worek. Jednorazowe worki lub pojemniki powinny posiadać widoczne oznakowanie zawierające następujące informacje: kod odpadów w nich przechowywanych, miejsce pochodzenia odpadów (zakład, laboratorium), datę zamknięcia pojemnika/worka.
Transport wewnętrzny odpadów weterynaryjnych zakaźnych do miejsca ich magazynowania/odbioru
Przy transporcie odpadów weterynaryjnych należy założyć odzież ochronną. Transport odpadów weterynaryjnych do pomieszczeń ich magazynowania/odbioru powinien odbywać się w sposób gwarantujący bezpieczeństwo personelu i ludzi postronnych. Odpady są transportowane w pojemnikach transportowych, które po użyciu są myte i dezynfekowane.
Zwłoki zwierząt laboratoryjnych
Odpady niebezpieczne, jakimi są zwłoki zwierząt laboratoryjnych nie należą do grupy odpadów weterynaryjnych ponieważ stanowią odpady kategorii I i postępowanie z nimi określa Rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i rady z dnia 3.10.2022 r ustanawiające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi.
Zwłoki zwierząt należy jak najszybciej umieszczać w worku foliowym jednorazowego użytku odpornych na przemoknięcie. Worki należy szczelnie zawiązać i umieścić w pojemniku transportowym lub w drugim worku. Transport wewnętrzny zwłok zwierząt należy przeprowadzać w pojemnikach transportowych zamkniętych lub w dodatkowych workach. Po przeprowadzonym transporcie pojemnik transportowy powinien być umyty i zdezynfekowany. Transport zwłok zwierząt wewnątrz CIG do pomieszczenia ich magazynowania/odbioru, powinien odbywać się w sposób gwarantujący bezpieczeństwo personelu i ludzi postronnych. Miejscem magazynowania zwłok zwierząt laboratoryjnych jest przeznaczona do tego zamrażarka. Zwłoki zwierząt laboratoryjnych mogą być magazynowane w temperaturze - 20 stopni. Nie ma wyznaczonego prawem terminu granicznego przekazania zwłok specjalistycznej firmie w celu ich unieszkodliwenia, niemniej przekazujemy je po 30 dniach lub po wypełnieniu zamrażarki.
Rodzaj odpadów - odpady weterynaryjne:
kod 18 01 02 - martwe ciała zwierząt, organy, pojemniki na krew i konserwanty służące do ich przechowywania, z wyłączeniem 18 01 03;
kod 18 01 03 - inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo
Odpady zwierające organizmy/mikroorganizmy modyfikowane genetycznie (GMO/GMM)
Odpady powstające podczas pracy przy projektach związanych z zamkniętym użyciem GMO/GMM powinny być na bieżąco unieszkodliwiane poprzez autoklawowanie lub inaktywowanie chemiczne przy pomocy właściwych środków dezynfekcyjnych (70% r-r etanolu lub 2,5% roztwór podchlorynu sodowego). Po zabiegach unieszkodliwiania odpady tego rodzaju mogą być traktowane jak odpady medyczne lub chemiczne. Odpady te powinny być umieszczane w workach lub pojemnikach z tworzyw sztucznych przetransportowane do magazynu odpadów i odbierane przez specjalistyczną firmę w celu utylizacji.
3. Postępowanie w sytuacji krytycznej uwolnienia drobnoustrojów potencjalnie patogennych lub mikroorganizmów/organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMM/GMO)
1) natychmiast powiadomić przełożonego i odpowiednie służby - zawiadomienie o awarii Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej we Wrocławiu (71 328 30 41) oraz odpowiednio zabezpieczyć miejsce awarii
2) należy natychmiast przystąpić do przeciwdziałania skutkom awarii i rozpocząć usuwania skutków awarii: W tym celu należy zminimalizować ryzyko rozprzestrzeniania się mikroorganizmów i/lub GMM i GMO.
Do niekontrolowanego uwolnienia mikroorganizmów może dojść podczas wirowania hodowli bakteryjnych lub w przypadku stłuczenia naczynia laboratoryjnego, w którym hodowane są drobnoustroje lub w skutek innej okoliczności powodującej wydostanie się drobnoustrojów z naczynia hodowlanego. W takim przypadku należy podjąć następujące czynności:
- płyn zawierający GMM należy zebrać bibułą, którą następnie należy poddać autoklawowaniu
- miejsce, gdzie doszło do wylania zdezynfekować minimum 10 minut 70% etanolem, 2,5% r-rem podchlorynu sodowego lub komercyjnym środkiem dezynfekcyjnym
- czynność tą należy wykonywać w rękawicach ochronnych
- bezwzględnie należy stosować się do zaleceń/instrukcji producentów środków dezynfekcyjnych używanych w danym laboratorium
- nie przewiduje się zaistnienia awarii polegającej na niekontrolowanym rozprzestrzenianiu się GMM/GMO, jeżeli zostaną zastosowane wszystkie warunki bezpieczeństwa w określonym wniosku. Nie można jednakże wykluczyć takiej ewentualności w przypadku niezamierzonego błędu człowieka lub urządzeń, w przypadku wystąpienia wypadku pracownika podjąć działania zgodnie z wytycznymi dotyczącymi udzielania I pomocy, zabezpieczyć miejsce zdarzenia i powiadomić przełożonego.
W przypadku sytuacji krytycznej uwolnienia drobnoustrojów procedury dezynfekcji są dostosowane do rodzaju skażenia i typu powierzchni dotykowej i bezdotykowej.
W strefie skażonej niepożądanymi drobnoustrojami częstotliwość dezynfekcji powierzchni dotykowych jest zwiększona, nie rzadziej niż 3 x na dobę. W pomieszczeniach laboratoryjnym oraz utrzymywania zwierząt należy rozważyć kontrolę skażenia mikrobiologicznego powietrza, a w przypadkach stwierdzenia zwiększonego zagrożenia, podejmuje się działania redukujące skażenie mikrobiologiczne (ozonowanie, dezynfekcja pomieszczeń przy pomocy fumigatora H2O2) wykorzystującej technologie o udokumentowanej skuteczności biobójczej.
W przypadku drobnoustrojów przetrwalnikujących należy stosować preparaty dezynfekcyjne o potwierdzonej skuteczności sporobójczej.
W Centrum Inżynierii Genetycznej sprzęt do sprzątania poszczególnych stref budynku jest rozdzielony, niemniej po każdym sprzątaniu pomieszczeń powinien być odpowiednio zdezynfekowany po użyciu w każdym pomieszczeniu.
Kontrola procedur utrzymania czystości pomieszczeń jest prowadzona z użyciem obiektywnych, w tym jednorazowych wskaźników skuteczności (interceptory w pomieszczeniach ze zwierzętami w pompach wentylujących, pobranie próbek mikrobiologicznych w innych pomieszczeniach), nie rzadziej niż 1 x w trakcie kontaminacji niepożądanymi drobnoustrojami, oraz po jej zakończeniu i sprzątnięciu pomieszczeń.
Środowiskowe środki ostrożności
Nie dopuścić do przedostania się drobnoustrojów do wody, cieków wodnych, piwnic, studzienek odpływowych i gromadzenia oparów w zamkniętych pomieszczeniach.
Metody oczyszczania: produkt stały zebrać do oznakowanego pojemnika. Jeśli jest to ciecz to zebrać rozlany produkt do pojemnika po uprzednim zmieszaniu go z ziemią, piaskiem lub innym materiałem absorbującym ciecze. Umieścić zużyty absorbent w miejscu przeznaczonym na składowanie odpadów specjalnych lub niebezpiecznych i wezwanie firmy specjalistycznej celem usunięcia odpadu (“Procedura postępowania z odpadami w Centrum Inżynierii Genetycznej”)
Wentylacja w sytuacji krytycznej uwolnienia drobnoustrojów - jeśli jest to wymagane
Aby w sposób efektywny zmniejszyć ryzyko rozprzestrzeniania się czynników zakażeń mikrobiologicznych, za pośrednictwem instalacji wentylacji i klimatyzacji należy zastosować się do powyższych zaleceń.
Utrzymanie maksymalnej wydajności instalacji w pełnym cyklu dobowym.
Rezygnacja lub minimalizacja udziału powietrza pochodzącego z recyrkulacji, w tym ograniczenie stosowania urządzeń do ogrzewania i chłodzenia działających na powietrzu obiegowym lub przestawienie ich na pracę w trybie maksymalnej wydajności.
Wprowadzenie okresowego wietrzenia pomieszczeń (z wyłączeniem toalet) i ciągów komunikacyjnych obiektów poprzez otwarcie okien, świetlików itp., o ile obiekt posiada takie możliwości techniczne.
Wentylacja mechaniczna wywiewna powinna pracować w trybie ciągłym, z maksymalną wydajnością. Należy utrzymać częstotliwość kontroli czystości elementów instalacji i zadanych parametrów jej pracy, a także prac serwisowych obejmujących wymianę i czyszczenie filtrów i dezynfekcję elementów, które są szczególnie narażone na zanieczyszczenie jak np. wymienniki ciepła. W trakcie przeglądów i działań serwisowych należy szczególnie zwrócić uwagę na zabezpieczenie personelu technicznego poprzez stosowanie odpowiednich środków ochrony osobistej.
Istotny jest odpowiedni dobór klasy stosowanych filtrów powietrza, a także ich właściwa eksploatacja, włączając w to procesy ich czyszczenia i regularnej wymiany. Należy również uwzględnić określony czas aktywności/ życia różnych patogenów w powietrzu w formie cząstek wirusów lub komórek bakterii zawieszonych w aerozolu wodno-powietrznym.
Zagrożenie ze strony wydostania się GMO
Wyprodukowane w CIG GMO nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska. W przypadku ich wydostania się poza wydzielone pomieszczenia na skutek awarii zostanie zastosowane postępowanie zalecane dla mikroorganizmów niosących oporność na antybiotyki takie jak chemiczna dezaktywacja sprzętu (fumigacja H2O2 lub ozonowanie) oraz odkażanie powierzchni środkami przeznaczonymi do dezynfekcji wykorzystującymi technologie o udokumentowanej skuteczności biobójczej.
W przypadku drobnoustrojów przetrwalnikujących należy stosować preparaty dezynfekcyjne o potwierdzonej skuteczności sporobójczej.
Procedura sprzątania i dezynfekcji pomieszczeń po zwierzętach po zakażeniu niepożądanym patogenem
Jeśli zwierzęta zostaną zakażone patogenem monitorowanym przez FELASA (https://doi.org/10.1177/0023677213516312), należy podjąć decyzję o zabiciu tych osobników, jeśli patogeny mają wpływ na dobrostan hodowli bądź na prowadzone eksperymenty. Po uśmierceniu zwierząt i wyprowadzeniu zwłok z pomieszczenia, należy wykonać następujące czynności:
1. Personel zaopatrzony w środki ochrony osobistej zaczyna od usuwania ściółki, siana, wzbogaceń etc, w sposób przedstawiony w dokumencie “Procedura postępowania z odpadami w Centrum Inżynierii Genetycznej”
2. Następnie pomieszczenie i klatki są myte dokładnie przy pomocy środków czystości odpowiednich do tego. Następuje mycie podłóg, klamek, regałów, stacji wymian, poideł, karmników odbywa się przy pomocy ciepłej wody ze środkiem myjącym nieszkodliwym dla zwierząt (klatki, poidła, butelki, karmidła w zmywarce na części brudnej - następnie powrót przez autoklaw do części SPF bądź bez autoklawowania do pomieszczeń konwencjonalnych). Czyszczenie kratek ściekowych odbywa się przy pomocy gorącej wody.
3. Następnie pomieszczenie jest poddane dezynfekcji – dezynfekcja powierzchni odbywa się poprzez spryskiwanie środkami przeznaczonymi do dezynfekcji z atestem do stosowania w pomieszczeniach dla zwierząt. Dezynfekcja pomieszczeń odbywa się poprzez użycie lampy UV lub sanitizera.
